Το φασκόμηλο είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά αρωματικά φυτά της Κρήτης, στενά συνυφασμένο με την παραδοσιακή ιατρική του νησιού εδώ και αιώνες. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού είναι βέβαιο ότι εάν τύχει να περάσεις δίπλα από ένα ανθισμένο φασκόμηλο τα πανέμορφα άνθη, το διαπεραστικό άρωμα και η έντονη δραστηριότητα από μέλισσες θα τραβήξουν την προσοχή σου. Αυτά ακριβώς τα όμορφα χαρακτηριστικά του φασκόμηλου ήταν και για εμάς το ερέθισμα που μας έκαναν, να θαυμάσουμε και να γνωρίσουμε καλύτερα ένα από τα σπουδαιότερα βότανα της Κρητικής γης.

Το Φασκόμηλο Κρήτης

Το φασκόμηλο είναι ένα βότανο γνωστό από την αρχαιότητα και οι πρόγονοί μας το χρησιμοποιούσαν ως πανάκεια (ένα φάρμακο για τα πάντα!). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το όνομα του γένους Salvia προέρχεται από το λατινικό ρήμα «salvare» που σημαίνει σώζω ζωές. Στην Ελλάδα συναντάμε πάνω από είκοσι είδη φασκόμηλου ως αυτοφυή ενώ στην Κρήτη τα κυρίαρχα είναι δυο από αυτά, το τρίλοβο και το μηλοφόρο. Ο ελελίσφακος ο τρίλοβος (Salvia fruticosa) όπως θα αποκαλούσαμε πιο επιστημονικά το τρίλοβο φασκόμηλο, οφείλει το όνομα του στη διάταξη των φύλλων του, τα οποία στη βάση τους έχουν δυο αντίθετους λοβούς που μαζί με τον κεντρικό σχηματίζουν τρεις λοβούς. Τα όμορφα άνθη του έχουν χρώμα ερυθροϊώδες έως πολύ ανοικτό ροζ. Το μηλοφόρο φασκόμηλο (Salvia pomifera) πήρε την ονομασία του από τα εξογκώματα – σα μήλα – που παρουσιάζει σε ορισμένες μασχάλες του βλαστού και τα οποία είναι αντίδραση του φυτού σε τσιμπήματα κάποιου είδους σφηγκών. Τα άνθη του έχουν χρώμα ερυθροϊώδες. Από τα δυο είδη, αυτό που χρησιμοποιείται ως βοτανικό τσάι και στη μαγειρική είναι το τρίλοβο, ενώ το μηλοφόρο χρησιμοποιείται κυρίως για τις εντομοαπωθητικές του ιδιότητες.

Η καλλιέργειά του

Αν και αρχικά οι ανάγκες των Κρητικών για χρήση φασκόμηλου καλύπτονταν από τους άγριους πληθυσμούς του νησιού, πλέον συναντάμε όλο και περισσότερες εκτάσεις συστηματικής καλλιέργειάς του. Οι απαιτήσεις ως καλλιέργεια είναι μικρές, ενώ μπορεί να γίνει εκμετάλλευση και λιγότερο γόνιμων χωραφιών με ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό μόνο σε περιόδους έντονης ξηρασίας. Ο πιο διαδεδομένος και εύκολος τρόπος πολλαπλασιασμού είναι αυτός με σπόρο, καθώς οι μεγάλοι σπόροι του φυτού συντηρούνται εύκολα και διαθέτουν πολύ καλή φυτρωτική ικανότητα. Οι ώριμοι καφετί σπόροι του συλλέγονται τη διάρκεια του καλοκαιριού ενώ οι φυτεύσεις μπορεί να γίνουν τόσο το Φθινόπωρο όσο και την Άνοιξη.

Φαρμακευτικές ιδιότητες χιλιάδων ετών

Οι ιδιότητες του φασκόμηλου όμως είναι γνωστές από την αρχαιότητα όχι μόνο σε εμάς αλλά και ολόκληρο τον κόσμο! Τα διάφορα είδη του φασκόμηλου έχουν χρησιμοποιηθεί ανά τον κόσμο εδώ και χιλιετίες κάνοντας χρήση των αντιβακτηριακών, αντιοξειδωτικών, αντιδιαβητικών, ακόμα και αντικαρκινικών ιδιοτήτων τους. Παραδοσιακά αποτελεί φυτικό φαρμακευτικό προϊόν για τη συμπτωματική θεραπεία της ήπιας δυσπεψίας και των φλεγμονών του στόματος και του λαιμού, την ανακούφιση της υπερβολικής εφίδρωσης και των φλεγμονών του δέρματος. Επιπλέον, σήμερα το φασκόμηλο χρησιμοποιείται συμπληρωματικά για διαταραχές μνήμης και κατάθλιψη, για τη ρύθμιση του διαβήτη αλλά και τη θεραπεία των εξάψεων της εμμηνόπαυσης.

Αναφορές για τη χρήση του έχουν γίνει από τον Διοσκουρίδη, τον Αέτιο, τον Ιπποκράτη αλλά και τον Γαληνό. Εκτίμηση χαίρει από λαούς με παράδοση στο τσάγια όπως τους Κινέζους, ενώ τον χαρακτηρισμό ως ελληνικό φασκόμηλο για το τρίλοβο τον απέδωσαν οι Γάλλοι. Οι Άραβες το θεωρούν ξεχωριστό βότανο, γιατρικό κάθε ασθένειας.

Φασκόμηλο Τσάι

Το ιδιαίτερα έντονο άρωμα των φύλλων του φασκόμηλου προσδίδει στα βοτανικά τσάγια που χρησιμοποιείται ξεχωριστό χαρακτήρα. Εφόσον παρασκευάζουμε σκέτο βοτανικό τσάι με φύλλα φασκόμηλου, τρία με τέσσερα φύλλα αρκούν για να αρωματίσουν μια ολόκληρη κούπα, ενώ αν αποτελεί μέρος μείγματος ίσως και ένα φύλλο να είναι αρκετό για να το κάνει να ξεχωρίσει. Ο χρόνος που θα πρέπει να αφήσουμε τα φύλλα με το ζεστό νερό (θερμοκρασίας 90°C) σε σκεύος που κλείνει για την παρασκευή του ροφήματος, θα πρέπει να είναι λιγότερο από πέντε λεπτά καθώς περισσότερος χρόνος έχει ως αποτέλεσμα το ρόφημα να δίνει πιο έντονες γεύσεις.

Φασκόμηλο και μαγειρική

Και αν το φασκόμηλο κατέχει ξεχωριστή θέση στις συνθέσεις βοτανικών τσαγιών, τότε στο τραπέζι είναι ένα ισχυρό όπλο στα χέρια όσων ασχολούνται με τη μαγειρική. Το χαρακτηριστικό άρωμά του συνδυάζεται απόλυτα με διάφορα κρέατα και όχι μόνο. Στην Κρήτη οι παραδοσιακές κουζίνες πάντα μοσχοβολούσαν από φρέσκα και αποξηραμένα βότανα που συνόδευαν τα καθημερινά μαγειρέματα. Ρίγανη, θυμάρι, δενδρολίβανο, δάφνη αλλά και φασκόμηλο αποτελούν ακόμα βότανα που προσδίδουν ιδιαίτερο άρωμα και αξία στα πιάτα των Κρητικών. Στην ελληνική και ιδιαίτερα στην Κρητική κουζίνα το φασκόμηλο χρησιμοποιείται σε μαρινάδες για χοιρινό κρέας και μοσχάρι και οπωσδήποτε στο ψήσιμο λουκάνικων. Μια κλασική, αγαπημένη συνταγή είναι αυτή του χοιρινού με φασκόμηλο και μέλι, ενώ και το κοτόπουλο συνδυάζεται απόλυτα με το φασκόμηλο.

Οι κοινές χρήσεις του φασκόμηλου ανά τους αιώνες

Ανέκαθεν εκτός από βοτανικό τσάι και μαγειρικό βότανο, είχε και ακόμα έχει ως τις μέρες μας και πολλές άλλες χρήσεις. Το αιθέριο έλαιο του φασκόμηλου χρησιμοποιείται σε πολλές παρασκευές αποτελώντας συστατικό σε αρώματα, καλλυντικά και εντομοαπωθητικά. Η συνήθεια των παππούδων μας να “μασουλάνε” ένα φύλλο φασκόμηλου για την υγιεινή των δοντιών τους βρίσκει εφαρμογή και στις μέρες μας, καθώς χρησιμοποιείται ως συστατικό στοματικών διαλυμάτων. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, επιβεβαιώνεται επίσης η κοινή χρήση του φασκόμηλου ως καθαριστικό του αέρα όταν αυτό καίγεται. Εκτός του ευχάριστου αρωματισμού του χώρου, η καύση του φασκόμηλου μπορεί να εξουδετερώσει και τα μικρόβια που βρίσκονται στον αέρα. Τέλος τα τόσο όμορφα άνθη και φύλλα των φυτών συνθέτουν έναν εντυπωσιακό -γεμάτο αρώματα- θάμνο που χρησιμοποιείται ως καλλωπιστικός σε διάφορες δημιουργίες ανθοσυνθέσεων, καθώς ευδοκιμεί ακόμα σε άγονα και βραχώδη εδάφη με ελάχιστες ποσότητες νερού και μοναδική απαίτηση την έκθεση σε ήλιο.

Ένα βότανο τόσο ισχυρό που χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωση!

Η καθημερινή και υπερβολική χρήση του φασκόμηλου (όπως συμβαίνει όμως και με την πλειοψηφία των φαρμάκων και των φαρμακευτικών φυτών) μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα υγείας (μυϊκοί σπασμοί, επιβάρυνση ήπαρ) λόγω μιας ουσίας που περιέχεται, της θουγιόνης. Οι επιστημονικές απόψεις διίστανται όσον αφορά την ημερήσια επιτρεπόμενη ποσότητα βοτανικών τσαγιών από φασκόμηλο, ενώ τα ποσοστά ποικίλουν τόσο από είδος σε είδος όσο και από περιοχή σε περιοχή. Σε κάθε περίπτωση η κατανάλωσή του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης θα πρέπει να αποφεύγεται, ωστόσο και πάλι όπως σε κάθε περίπτωση που αναφερόμαστε σε φάρμακα, είτε αυτά προέρχονται από τη βιομηχανία ή τη φύση, θα πρέπει να έχουμε την κατάλληλη ενημέρωση από τον αρμόδιο γιατρό.

Μύθοι και παραδόσεις

Ενδιαφέροντα στοιχεία που συνδέονται με μύθους και παραδόσεις προκύπτουν από βιβλιογραφικές αναφορές και από στόμα σε στόμα ιστορίες. Απεικονίσεις του φυτού έχουν αναφερθεί σε τοιχογραφίες στην περιοχή της Κνωσού. Αρχαίοι Έλληνες, Λατίνοι, Άραβες, για κάθε λαό υπάρχει και μια ιστορία για το δικό του φασκόμηλο. Εδώ στην Κρήτη η σοφία των προγόνων μας μεταλαμπαδεύεται και μέσω των παροιμιών, στις οποίες αντανακλάται η πίστη των ντόπιων στις μοναδικές ιδιότητες του φασκόμηλου.

«Όποιος δεν θέλει να πεθάνει, να τρώει φασκόμηλο το Μάη»

Παραδόσεις αιώνων, ιστορικές και λαογραφικές αναφορές, σύγχρονες επιστημονικές μελέτες και στο επίκεντρο όλων αυτών ένας όμορφος θάμνος με γκριζοπράσινα χνουδωτά φύλλα και εντυπωσιακά άνθη. Το φασκόμηλο κατέχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά όσων λατρεύουν τα αρωματικά φυτά και όπως για τα περισσότερα από τα βότανα, τα μυστικά του ακόμα δεν έχουν ανακαλυφθεί πλήρως… Η δύναμη της φύσης σε όλο το μεγαλείο της!

Θέλετε και εσείς να δοκιμάσετε το γευστικό αυτό βότανο; Δοκιμάστε το αποξηραμένο βιολογικό Φασκόμηλο tofillo, το οποίο καλλιεργούμε στα κτήματά μας!