Κρητικά Βότανα:

Αρώματα, χρώματα και συναισθήματα. Αυτή είναι η Κρήτη μας. Αρώματα που ευωδιάζουν από τη θάλασσα μέχρι τις κορυφές των βουνών της, χρώματα που μπερδεύονται αρμονικά ανάμεσα στους ελαιώνες και τους γραφικούς οικισμούς της, συναισθήματα που πηγάζουν από την ιστορία και τις παραδόσεις αυτού του μοναδικού τόπου. Παράδεισος βιοποικιλότητας έχει χαρακτηριστεί η Κρήτη και όχι άδικα υποστηρίζουν πολλοί. Η γεωγραφική της θέση, οι κοντινές αποστάσεις μεταξύ του ορεινού όγκου και των παραθαλάσσιων περιοχών, η σύσταση του εδάφους συνθέτουν ένα σπάνιο μικροκλίμα, πρόσφορο για την ανάπτυξη αρωματικών φυτών. Τα κρητικά βότανα αποτελούν αντικείμενο μελέτης πολλών ετών. Βότανα που αυτοφύονται σε όλο το νησί, βότανα που σε ορισμένες περιπτώσεις θα τα συναντήσεις στην Κρήτη και πουθενά αλλού στον κόσμο, βότανα που συναντάμε στα βιολογικά μας κτήματα. Το να ξεχωρίσει κανείς τα σπουδαιότερα από αυτά είναι δύσκολο, ωστόσο μεταξύ των πρώτων που έρχονται στη σκέψη και στη μυρωδιά των παιδικών μας χρόνων είναι αυτά που πίναμε ως βοτανικό τσάι στα σπίτια των γιαγιάδων μας, είναι αυτά που αρωμάτιζαν με αγάπη κάθε μαγειρική δημιουργία των μαμάδων μας. Μαλοτήρα, δίκταμο, μαντζουράνα, λαδανιά, φασκόμηλο, ρίγανη, δεντρολίβανο και θυμάρι. Ακολουθήστε μας σε ένα ταξίδι γεύσεων και αρωμάτων των κρητικών βοτάνων, μέσα από την ιστορία τους, τις θεραπευτικές και φαρμακευτικές ιδιότητές τους.

Μαλοτήρα, το Κρητικό τσάι του βουνού:

Το διάσημο ενδημικό Κρητικό τσάι του βουνού (Sideritis syriaca) το συναντάμε στις ψηλότερες βουνοκορφές (αυτοφύεται σε υψόμετρο άνω των 900μ) με τον κύριο πληθυσμό του να εντοπίζεται στο δυτικό τμήμα του νησιού μας.

Οφείλει το όνομα του στους Βενετούς, οι οποίοι πριν 800 περίπου χρόνια ως κατακτητές γνώρισαν και αναγνώρισαν τις μοναδικές θεραπευτικές ιδιότητες του και του έδωσαν το όνομα «maletira». Με την ένωση των λέξεων ‘’male’’ και ‘’tirare’’ (δηλαδή ‘’τραβώ’’ το ‘’κακό’’) φαίνεται να προκύπτει λοιπόν το πιο γνωστό όνομα του βοτάνου και το οποίο χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους ντόπιους μέχρι τις μέρες μας.

H χρήση της μαλοτήρας ενάντια στα κρυολογήματα, η προστασία που παρέχει στα αιμοφόρα αγγεία και το πεπτικό σύστημα, αλλά και η αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική, μυκητοκτόνος και αντιβακτηριακή του δράση το καθιστούν ισχυρό όπλο στα χέρια των Κρητικών για την ενίσχυση του οργανισμού. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι για τους παππούδες μας η μαλοτήρα ήταν το πρώτο βοτανικό τσάι που έπιναν μόλις ένοιωθαν κάποια αδιαθεσία του στομάχου ή του αναπνευστικού. Σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει την παρουσία 34 ουσιών στο αιθέριο έλαιο της μαλοτήρας, ουσίες με αντιφλεγμονώδες, αντιοξειδωτικές, αποτοξινωτικές και άλλες ιδιότητες.

Την περίοδο της έναρξης της ανθοφορίας μέχρι και την πλήρη ανθοφορία, οπότε γίνεται και η συλλογή της, το κτήμα με τη μαλοτήρα μας στο οροπέδιο του Ομαλού αποτελεί ένα εντυπωσιακό θέαμα, ένα χρυσό – πράσινο ‘’χαλί’’ απλώνεται μπροστά μας και οι επιβλητικές κορυφές των Λευκών Ορέων τριγύρω κάνουν το τοπίο ακόμα πιο ξεχωριστό.

Δίκταμο

Ένα ενδημικό φυτό της Κρήτης με παγκόσμια φήμη, το δίκταμο είναι γνωστό από τη Μινωική εποχή και με ιδιαίτερες αναφορές στις φαρμακευτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες από τους ειδικούς της αρχαιότητας όπως ο Ιπποκράτης, ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης.

Το δίκταμο κατά την αρχαιότητα θεωρούνταν φάρμακο για όλες τις παθήσεις , του στομάχου, του πεπτικού συστήµατος, της σπλήνας, των ρευµατικών και αρθριτικών, της μήτρας αλλά και της δυστοκίας όπως πρώτος αναφέρει ο Ιπποκράτης. Ακόμα και ο διασημότερος ‘’μάγος’’ των παιδικών βιβλίων και ταινιών ‘’Harry Potter’’ το χρησιμοποίησε για την επούλωση των πληγών των ηρώων της σειράς, κάνοντας χρήση μίας από τις σημαντικότερες θεραπευτικές ιδιότητες του βοτάνου, αυτήν που δρα ως επουλωτικό.

Το δίκταμο (Origanum dictamnus) είναι ενδημικό βότανο της Κρήτης και η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις Δίκτη (βουνό της Κρήτης) και θάμνος. Τους μεγαλύτερους πληθυσμούς του, τους συναντάμε στο ανατολικό τμήμα του νησιού, ενώ είναι γνωστό µε πάρα πολλές λαϊκές ονομασίες, η καθεμία από τις οποίες αναφέρεται και σε κάποια από τις ιδιότητες του. Έτσι, αποκαλείται Έρωντας ή Έρωτας, Σταµατόχορτο, Αδίχταµος, Στοματόχορτο, Στομαχόχορτο. Σύμφωνα με την παράδοση μια θεωρία για την ονομασία του ως έρωτας είναι ότι ονομάστηκε έτσι, γιατί τα σημεία που αυτοφύεται είναι τόσο απόκρημνα και δύσκολο να προσεγγιστούν που μόνο κάποιος από έρωτα θα διακινδύνευε να το πλησιάσει και να το κόψει, προσφέροντάς το στην αγαπημένη του ως ένδειξη πίστης και παντοτινής αγάπης.

Μαντζουράνα

Στα σημεία που βρίσκουμε τη μαλοτήρα, θα συναντήσουμε άλλο ένα ενδημικό και πολύ αρωματικό φυτό του νησιού. Η Κρητική μαντζουράνα (Origanum microphyllum) αποτελεί ‘’ζευγάρι’’ με τη μαλοτήρα όχι μόνο στα βουνά του νησιού αλλά και στα μοναδικά βοτανικά μείγματα που συνήθιζαν να πίνουν οι ντόπιοι από αρχαιοτάτων χρόνων. Είναι συγγενής της ρίγανης και του δίκταμου ωστόσο διαθέτει το δικό του ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό άρωμα, το οποίο εμάς πραγματικά μας γοητεύει. Ένα άρωμα λεπτό και συγχρόνως έντονο, κλεισμένο σ’ ένα φυτό με πολύ μικρά μωβ άνθη και γκριζοπράσινα φύλλα, όμορφα τακτοποιημένα σε μακρύ λεπτούς βλαστούς. Η μαντζουράνα μοιάζει εύθραυστη αλλά καταφέρνει να επιβιώνει στις αντίξοες συνθήκες των κορυφών των βουνών της Κρήτης εδώ και αιώνες!

Λαδανιά

Κίστος ο Κρητικός (Cistus creticus) ή λαδανιά είναι ένα βότανο με πανέμορφα άνθη, αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Ο βλαστός και τα φύλλα του περιέχουν μια χαρακτηριστική βαλσαμώδη ρητινική αρωματική ύλη, το λάδανο.

Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες είναι γνωστές ήδη από την αρχαιότητα, ωστόσο τα τελευταία χρόνια γίνονται όλο και πιο δημοφιλές παγκοσμίως κερδίζοντας το ενδιαφέρον όσων αγαπούν τα βοτανικά τσάγια και αναζητούν εναλλακτικούς τρόπους ενδυνάμωσης του οργανισμού τους. Ένα φυτό από τα πλουσιότερα σε πολυφαινόλες με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν το λάδανο σε θυμιάματα και αλοιφές ενώ απέδιδαν στο βότανο αντιρρευματικές, θερμαντικές και αντισηπτικές ιδιότητες.

Την περίοδο της ανθοφορίας αποτελεί αγαπημένη ενασχόλησή μας η φωτογράφηση των μελισσών που συλλέγουν τη γύρη από τα πανέμορφα άνθη αυτού του βοτάνου. Το καθένα από τα αμέτρητα άνθη κάθε φυτού παραμένει ανοιχτό για μια μόνο ημέρα, είναι λογικό λοιπόν να επιστρατεύει όλη τη γοητεία του ώστε στο τόσο σύντομα ταξίδι του να καταφέρει να προσελκύσει όσο δυνατόν περισσότερους επισκέπτες.

Κρητικό Φασκόμηλο

Το φασκόμηλο είναι επίσης ένα βότανο γνωστό από την αρχαιότητα και οι προγονοί μας το χρησιμοποιούσαν ως πανάκεια (ένα φάρμακο για τα πάντα!) Ενώ είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το όνομα του γένους Salvia προέρχεται από το λατινικό ρήμα «salvare» που σημαίνει σώζω ζωές.

Είναι σημαντική πηγή ροσμαρινικού οξέος, το οποίο παρουσιάζει μια σειρά από ενδιαφέρουσες βιολογικές δράσεις, π.χ. αντιιική, αντιβακτηριακή, αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική, ενώ αναφορές για τις ιδιότητές του έχουν γίνει από τον Διοσκουρίδη, Αέτιο, Ιπποκράτη και Γαληνό. Στην Κρήτη συναντάμε δυο είδη φασκόμηλου, το τρίλοβο (Salvia fruticosa) και το μηλοφόρο (Salvia pomifera). Το τρίλοβο χρησιμοποιείται ως βοτανικό τσάι αλλά και στις μαγειρικές δημιουργίες των Κρητικών δίνοντας ιδιαίτερο άρωμα. Το μηλοφόρο χρησιμοποιείται περισσότερο ως εντομοαπωθητικό διαθέτοντας ένα ιδιαίτερα δυνατό άρωμα!

Οι όμορφες μωβ ταξιανθίες και των δυο ειδών είναι χαρακτηριστικές του είδους και θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν και ως καλλωπιστικά φυτά. Εμείς κάθε βράδυ φροντίζουμε κάτω από το μαξιλάρι μας να έχουμε ένα αρωματικό πουγκάκι από φασκόμηλο. Λίγο η προστασία από τα κουνούπια, λίγο η φρεσκάδα που μας κάνει να αισθανόμαστε, το βασικό είναι να έχουμε έναν ύπνο φυσικό και χαλαρωτικό.

Ρίγανη

Το άρωμα της ρίγανης (Origanum vulgare) είναι ίσως το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό όταν μιλάμε για Κρητικά παραδοσιακά πιάτα. Ευλογημένη και πάλι η Κρήτη διαθέτει το κατάλληλο μικροκλίμα ώστε η ρίγανη που βρίσκεται στο νησί να έχει σημειώσει τα υψηλότερα ποσοστό αιθέριων ελαίων παγκοσμίως.

Η λέξη «ορίγανον» προέρχεται από το ελληνικό «όρος» (βουνό) και το «γκάνος» που σημαίνει λαμπερό, άρα «ορίγανον» σημαίνει «λαμπερό βουνό», και η όψη των βουνών με τα βότανα πράγματι είναι λαμπερή, καθώς τα άσπρα ανθάκια λάμπουν σα μαργαριτάρια κάτω από τον Κρητικό ήλιο!

Όπως όλα σχεδόν τα βότανα της Κρήτης χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα έτσι και με τη ρίγανη. Οι αρχαίοι τη χρησιμοποιούσαν ως καρύκευμα αλλά και σαν φάρμακο. Ο Διοσκουρίδης τη συνιστούσε σε εκείνους που παρουσίαζαν απώλεια της όρεξής τους ενώ το αφέψημα ρίγανης πίστευαν ότι γιατρεύει τους σπασμούς της κοιλιάς και αντιμετωπίζει τις δηλητηριάσεις. Η εικόνα των παππούδων μας να κρεμάνε – ευλαβικά σχεδόν – ματσάκια άγριας ρίγανης ανάποδα στο κελάρι είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό όταν μυρίζουμε ακόμα και σήμερα το άρωμά της, ένα άρωμα που μας ανάγκαζε τότε η πρώτη μπουκιά στο τραπέζι να είναι από την χωριάτικη σαλάτα, ένα άρωμα που ακόμα και σήμερα μας γαργαλάει τον ουρανίσκο στη θύμησή του.

Θυμάρι

Στις παρυφές των δρόμων προς τα ορεινά του νησιού τη διάρκεια του καλοκαιριού τα βουνά είναι στολισμένα με μωβ μικρά θαμνάκια, τα οποία συνθέτουν ένα χαρακτηριστικό ‘’Κρητικό’’ τοπίο. Αν τα πλησιάσουμε θα διακρίνουμε το μοναδικό τους άρωμα ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι πλήθος μελισσών θα τα περιτριγυρίζουν. Πρόκειται βέβαια για το θυμάρι (Coridothymus capitatus). Το πιο γνωστό μελισσοκομικό φυτό του νησιού με την όμορφη όψη και τις μοναδικές ιδιότητες.

Η ονομασία του προέρχεται από τη λέξη ‘’θύμος’’ η οποία έχει ρίζες στα αρχαία ελληνικά και το ρήμα “θύω” που σημαίνει θυσιάζω. Η ελληνική κουζίνα το τιμά ιδιαίτερα και χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό πολλών παραδοσιακών φαγητών. Στο πέρασμα των αιώνων έχει χρησιμοποιηθεί για την τόνωση της εγκεφαλικής λειτουργίας, κατά της μελαγχολίας, ως αφροδισιακό αλλά και κατά του πονόλαιμου, του έντονου βήχα, ως βότανο με αντισηπτικές και αντιβακτηριακές ιδιότητες.

Δεντρολίβανο

Ένας από τους πρωταγωνιστές της ελληνικής κουζίνας είναι το δεντρολίβανο, το οποίο αποτελεί ένα από τα πλέον γνωστά αρωματικά φυτά του τόπου μας. Το βότανο είναι ενδημικό της Ελλάδας και της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου. Μπορεί εύκολα κάποιος να το συναντήσει σε ορεινές και παραθαλάσσιες περιοχές της Κρήτης, της Πελοποννήσου, της Εύβοιας και άλλων νησιών.

Το βότανο έχει αποκτήσει διάφορες ονομασίες κατά τους αιώνες. Στην Κρήτη είναι γνωστό ως αρισμαρί, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα μπορεί να το ακούσετε ως ιβανόδενδρο, λασμαρί, δουσμαρίνι, λιβανωτίς, διοσμαρίνι και λεσμαρί. Η λατινική του ονομασία “Rosmarinus officinalis” μεταφράζεται σε “δροσιά της θάλασσας” ή “ρόδο της θάλασσας”, ενώ οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν πως είναι δώρο της θεάς Αφροδίτης. Κατά την Χριστιανική παράδοση, η Παναγία ακούμπησε πάνω στο φυτό τον μανδύα της με αποτέλεσμα τα άνθη του να γίνουν μπλέ. Έτσι, απέκτησε και το σύγχρονο όνομα του στην αγγλική γλώσσα, “Rosemary”, “rose of Mary”.

Οι φαρμακευτικές ιδιότητες του είναι γνωστές από την αρχαιότητα, όπου οι μαθητές συνήθιζαν να φοράνε στέφανα από δεντρολίβανο στα μαλλιά τους κατά την διάρκεια των εξετάσεων τους για να διεγείρουν τη μνήμη τους. Σύμφωνα με αρχαίους θεραπευτές αλλά και σύγχρονες έρευνες το βότανο βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει πονοκεφάλους και ημικρανίες. Επίσης, θεωρείται πως βοηθάει στην καταπολέμηση της κατάθλιψης αφού μπορεί να βελτιώσει την διάθεση μας. Η ενεργή ουσία του, γνωστή ως, carnosic acid, μπορεί να προστατεύσει από το εγκεφαλικό, το Alzheimer, ενώ βελτιώνει και τα συμπτώματα της κανονικής γήρανσης του εγκεφάλου. Επιπλέον, μελέτες δείχνουν ότι το βότανο βοηθάει στην πρόληψη του καρκίνου, έχει αντιμικροβιακές, αντισηπτικές και αντιδιαβρωτικές ιδιότητες.

Στην μαγειρική είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο και αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της Κρητικής κουζίνας. Τα φρέσκα ή αποξηραμένα φύλλα δεντρολίβανου χρησιμοποιούνται σε σούπες, βραστά κρεατικά και πουλερικά. Η αντιμικροβιακή του δράση βοηθάει στην διατήρηση του κρέατος, ενώ αν το χρησιμοποιήσετε κατά την διάρκεια του ψησίματος καταπολεμάει τους καρκινικούς παράγοντες που δημιουργούνται στο κρέας από την υψηλή θερμοκρασία ψησίματος. Το αιθέριο έλαιο δεντρολίβανου χαρίζει το χαρακτηριστικό του άρωμα σε αρκετά μη αλκοολούχα αφεψήματα, ενώ στην ζαχαροπλαστική χρησιμοποιείται κυρίως σε γλυκά του κουταλιού.

Τα Βότανα της Κρήτης

Το καθένα από τα βότανα της Κρήτης έχει τη δική του ιστορία που συνδέεται με τις παραδόσεις και τα πιστεύω των κατοίκων του νησιού. Οι χρήσεις πολλές και τα οφέλη για τον ανθρώπινο οργανισμό από την κατανάλωσή τους πολλαπλά, οφέλη που διαπιστώθηκαν από τη χρήση γενεών και γενεών και τα τελευταία χρόνια πιστοποιούνται από τη σύγχρονη επιστημονική κοινότητα. Το να κλείσεις σε ένα κείμενο αρώματα, χρώματα και συναισθήματα του νησιού μας είναι δύσκολο, θα σκεφτούν κάποιοι! Το να κλείσεις όμως σ’ ένα κουτί κάτι από την ψυχή αυτού του τόπου είναι μια πρόκληση που μπορεί όμως να γίνει πραγματικότητα, θα πούμε εμείς! Το πάθος μας για όσα αγαπάμε μας οδήγησε στην καλλιέργεια των κρητικών βοτάνων και εξ’ αρχής οραματιστήκαμε το ταξίδι τους σε όλο τον κόσμο δίνοντας στους λάτρεις της φύσης τη δυνατότητα “να ζήσουν ξανά λίγο από φύση”…

Είμαστε η Ρόδω και ο Νίκος

Είμαστε tofillo

“Τώρα μπορείτε να δοκιμάσετε τα αγαπημένα μας βότανα παραγγέλνοντάς τα μέσω του νέου μας διαδικτυακού καταστήματος! Όπως θα δείτε, σας παρέχουμε μια πλούσια συλλογή βιολογικών βοτάνων τα οποία παράγονται και συσκευάζονται από εμάς και αποστέλλονται σε όλη την Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο! Επισκεφτείτε το κατάστημά μας εδώ.”