Δενδρολίβανο, ένα σπουδαίο αρωματικό φυτό με πολλές ιδιότητες και χρήσεις, γνωστό από την αρχαιότητα σε Αιγύπτιους, Ρωμαίους και Έλληνες. Το όνομά του ‘’δενδρολίβανο’’ προκύπτει από τις λέξεις ‘’δένδρο’’ και ‘’λιβάνι’’. Η επιστημονική του ονομασία Rosmarinus παραπέμπει στη ‘’δροσιά της θάλασσας’’. Η σχέση του με τη θάλασσα προκύπτει τόσο λόγω του χρώματος των ανθέων του όσο και του γεγονότος ότι φύεται και κοντά στη θάλασσα.
Το δενδρολίβανο είναι ένα φυτό με καταγωγή από τις εύκρατες περιοχές της Μεσογείου. Στην Ελλάδα το συναντάμε τόσο ως αυτοφυές όσο και ως (κυρίως) καλλιεργούμενο, ενώ αποτελεί αγαπημένο καλλωπιστικό φυτό. Λόγω της μεγάλης προσαρμοστικότητάς του μπορεί να διακοσμήσει κήπους, γλάστρες, παρτέρια σε περιοχές με διάφορα κλιματολογικά χαρακτηριστικά.

Το δενδρολίβανο ένας θάμνος με μεγάλες αντοχές

Το δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis) ανήκει σε μια οικογένεια φυτών (Lamiaceae) που περιλαμβάνει βότανα όπως ο βασιλικός, η λεβάντα, η μέντα, το φασκόμηλο και το θυμάρι, βότανα μαγειρικά, διακοσμητικά, με πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες λόγω των αιθέριων ελαίων που περιέχουν. Επίσης είναι ένας αειθαλής θάμνος που μπορεί να ξεπεράσει το ένα μέτρο σε ύψος. Τα χαρακτηριστικά λεπτά, δερματώδη και πολύ αρωματικά του φύλλα είναι χαρακτηριστικά ενώ ανάλογα την ποικιλία μπορεί να κοσμούν πιο ορθόκλαδα ή πλαγιόκλαδα φυτά. Τα άνθη του δενδρολίβανου είναι κυανά-ιώδη και μπορεί να τα συναντήσει κανείς σχεδόν όλο το χρόνο. Ωστόσο η γενική ανθοφορία γίνεται νωρίς την Άνοιξη.
Το δενδρολίβανο είναι ένα φυτό που αντέχει τόσο στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού όσο και τις χαμηλές του χειμώνα, ενώ μπορεί να ευδοκιμήσει σε υψόμετρο έως και 600 μέτρα. Είναι φυτό που αγαπάει τον ήλιο και αν το βοηθήσουμε λίγο στην αρχή με συχνά ποτίσματα, σύντομα αναπτύσσει πλούσιο ριζικό σύστημα που το βοηθάει να ανταπεξέρχεται ακόμα και σε χωράφια ξηρικά (που ποτίζονται μόνο από το βρόχινο νερό). Είναι φυτό που πολλαπλασιάζεται εύκολα με μοσχεύματα, μικρά τμήματα κορυφών που μπορεί να συλλεχθούν είτε το Φθινόπωρο ή νωρίς την Άνοιξη.

Η σωστή διαχείριση του δενδρολίβανου

Το δενδρολίβανο μπορεί να είναι παραγωγικό για πάνω από 15 χρόνια. Επιλέγουμε να συλλέξουμε τα φύλλα του λίγο πριν την έναρξη της ανθοφορίας καθώς τότε τα αιθέρια έλαια των φύλλων βρίσκονται στα υψηλότερα επίπεδα. Αμέσως μετά την συλλογή τα πηγαίνουμε σε ένα σκοτεινό και καλά αεριζόμενο χώρο ώστε να γίνει η αποξήρανσή τους. Μόλις τα φύλλα σπάνε όταν τα λυγίζουμε (και δεν είναι ελαστικά), σημαίνει ότι τα φύλλα είναι έτοιμα προς φύλαξη. Τα τοποθετούμε σε δοχείο καλά προφυλαγμένα από τον ήλιο και τον αέρα.

Και μετα από τα κτήματα;

Κατά τη διαδικασία της αποξήρανσης το φυτό χάνει σημαντικό μέρος του βάρους του, οπότε τα συστατικά των αποξηραμένων βοτάνων είναι πιο συμπυκνωμένα, με αποτέλεσμα να απαιτούνται μικρότερες ποσότητες κατά τις παρασκευές μας σε σχέση με το εάν θα χρησιμοποιούσαμε φρέσκα. Και εδώ θα μοιραστούμε μαζί σας ένα μυστικό για την επιλογή ενός ποιοτικού δενδρολίβανου. Το χρώμα είναι ένα βασικό στοιχείο που μας φανερώνει την ποιότητά του. Το πράσινο χρώμα, μας προδίδει ότι τα φύλλα του έχουν αποξηραθεί σωστά. Και εφόσον φυλαχθούν στις παραπάνω συνθήκες να μας προσφέρουν τις ιδιότητες και τα αρώματά τους για τα επόμενα χρόνια ανά πάσα στιγμή.

Ένα φυτό με πλούσια παράδοση

Ο τόσο αρωματικός και όμορφος θάμνος ήταν. Γνωστός από την αρχαιότητα έτσι οι παραδόσεις που συνδέονται με το δενδρολίβανο είναι πολλές. Κατά την αρχαιότητα το δενδρολίβανο αποτελούσε σύμβολο μνήμης και έμβλημα πίστης. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Ρωμαίοι στρατιώτες λίγο πριν τη μάχη έδιναν ένα κλαδάκι δενδρολίβανου στον καλύτερο φίλο – συμπολεμιστή τους. Αυτός θα το κρατούσε μαζί του ως ένδειξη εμπιστοσύνης, φιλίας και μνήμης.
Οι αρχαίοι Έλληνες το θεωρούσαν θεόσταλτο, δώρο της Αφροδίτης. Οι μαθητές φορούσαν στεφάνια από δενδρολίβανο όταν είχαν εξετάσεις, γιατί βοηθούσε τη συγκέντρωση και τη μνήμη. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως ‘’τέταρτη λιβανωτίδα’’, χρησιμοποιούνταν πολύ ως αρωματικό και καλλυντικό, ενώ το έκαιγαν σαν λιβάνι. Μαζί με τη μυρτιά και τη δάφνη κατασκεύαζαν ανθοδέσμες για στέψεις, ενώ το χρησιμοποιούσαν και σε επιτάφιες πομπές.

Σπουδαίες φαρμακευτικές ιδιότητες έχει το δενδρολίβανο

Το δενδρολίβανο χρησιμοποιείται παραδοσιακά τόσο για μαγειρικούς όσο και ιατρικούς σκοπούς. Σύμφωνα με τη λαϊκή ιατρική τα φύλλα του φυτού (φρέσκα ή αποξηραμένα) χρησιμοποιούνται κατά των φλεγμονών, κοιλιακό και στομαχικό πόνο, σπασμούς, αρθρίτιδα, προσβολών της ουρικής αρθρίτιδας, ρευματικά. Παράλληλα, μελέτες αναφέρουν την παραδοσιακή χρήση δενδρολίβανου για διαταραχές του νευρικού συστήματος, ιδίως κατά των πονοκεφάλων, της κατάθλιψης, καθώς και ως ενισχυτή μνήμης, ηρεμιστικό και χαλαρωτικό.
Οι ιδιότητες του δενδρολίβανου οφείλονται στο αιθέριο έλαιο που περιλαμβάνεται στα φύλλα του φυτού, στο οποίο περιέχονται μεταξύ άλλων φαινολικές ενώσεις με κυριότερους εκπροσώπους φλαβονοειδή και φαινολικά οξέα. Μεταξύ των βιολογικά ενεργών συστατικών που περιέχονται στα φύλλα συγκαταλέγονται το ροσμαρινικό οξύ, η καρνοσόλη και το καρνοσικό οξύ.
Σήμερα είναι μια από τις πιο δημοφιλείς πηγές φυσικών βιοδραστικών ενώσεων, και σύμφωνα με μελέτες το φυτό ασκεί μεταξύ άλλων διάφορες φαρμακολογικές δραστηριότητες όπως αντιβακτηριακές, αντιδιαβητικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εγκρίνει το εκχύλισμα δενδρολίβανου ως ένα ασφαλές και αποτελεσματικό φυσικό αντιοξειδωτικό για τη διατήρηση των τροφίμων. Επιπλέον, σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες, το καρνοσικό οξύ που περιέχεται στο δενδρολίβανο μπορεί να προστατεύσει τον εγκέφαλο από διάφορες παθήσεις που έχουν να κάνουν με τη γήρανσή του και καταστάσεις νευρο-εκφύλισης.

Τρόποι χρήσεις του δενδρολίβανου

Το χαρακτηριστικό άρωμα του δενδρολίβανου σε συνδυασμό με τις μοναδικές ιδιότητές του. Αυτό το καθιστούν ιδιαίτερα δημοφιλές ανάμεσα στα αρωματικά βότανα, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο στη μαγειρική όσο και ως βοτανικό τσάι, μόνο του ή ως μέρος κάποιου μείγματος. Στη μαγειρική συνδυάζεται άριστα με ψάρι. Ωστόσο μπορεί θαυμάσια να δώσει τα όμορφα αρώματά του και σε μαγειρικές δημιουργίες με κρέας.

Δενδρολίβανο ως βοτανικό τσάι

Ως βοτανικό τσάι χρησιμοποιείστε ένα γραμμάριο αποξηραμένα φύλλα δενδρολίβανου ανά 250 ml νερού. Σε σκεύος που μπορεί να κλείσει κρατήστε τα φύλλα του δενδρολίβανου με ζεστό νερό (λίγο πριν το σημείο του βρασμού) για πέντε περίπου λεπτά, σουρώστε και σερβίρετε. Εκτός των ιδιοτήτων που μας προσφέρονται πίνοντας μια κούπα δενδρολίβανου ως ρόφημα, σύμφωνα με παραδοσιακές πρακτικές των προγόνων μας. Μπορεί να μας βοηθήσει στην τόνωση και ανάπτυξη των μαλλιών μας, δρώντας ευεργετικά και στο δέρμα μας, εφόσον κάνουμε μπάνια ή πλύσεις με το έγχυμά του. Σε περίπτωση που θέλουμε να απολαύσουμε τις ευεργετικές του ιδιότητες σε δέρμα, μαλλιά, επούλωση πληγών αυξάνουμε τη δόση (γραμμάρια ανά ml νερού) και αφήνουμε περισσότερο χρόνο να ‘’σταθούν’’ στο ζεστό νερό.

Παρενέργειες – Προφυλάξεις

Όπως ισχύει στην πλειοψηφία των αρωματικών – φαρμακευτικών φυτών η καθημερινή και υπερβολική χρήση του ενδέχεται να προκαλέσει επιπλοκές (δηλητηριάσεις, ιλίγγους κλπ). Το αιθέριο έλαιο του δενδρολίβανου μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς σε μάτια και δέρμα. Επίσης δεν θα πρέπει να καταναλώνεται από άτομα με επιληψία ή υψηλή πίεση. Η κατανάλωσή του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης θα πρέπει να αποφεύγεται. Σε κάθε περίπτωση, η κατάλληλη ενημέρωση από το γιατρό μας, εφόσον αντιμετωπίζουμε πρόβλημα υγείας κρίνεται απαραίτητη.

Ένα αγαπημένο βότανο, το δενδρολίβανο

Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη χρήση αρωματικών- φαρμακευτικών φυτών λόγω των ευεργετικών ιδιοτήτων τους αυξάνεται συνεχώς. Πιστοποίηση παραδοσιακών χρήσεων και ανακάλυψη νέων ιδιοτήτων που αφορούν φυτά που χρησιμοποιούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων, βρίσκουν το φως της δημοσιότητας. Αυτό γίνεται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια, μέσω σύγχρονων επιστημονικών ερευνών. Το δενδρολίβανο αποτελεί αναμφίβολα ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα βοτάνου με πλούσια παράδοση και μακροχρόνια χρήση και αποτελεί αντικείμενο συνεχούς έρευνας. Θεωρείται σύμβολο μνήμης και είναι πράγματι ένας όμορφος θάμνος κατέχοντας ξεχωριστή θέση στον κόσμο των βοτάνων. Οι ιδιότητές του εγείραν το ανθρώπινο ενδιαφέρον από την αρχαιότητα και μπορούμε εύκολα να απολαμβάνουμε τα οφέλη του. Είτε ως φρέσκο ή αποξηραμένο εντάσσοντάς το στις μαγειρικές δημιουργίες μας και τα βοτανικά μας ροφήματα.

Το Κρητικό Δεντρολίβανο έγινε ταινία μικρού μήκους!

Στην Κρήτη το δενδρολίβανο μπορεί να το συναντήσεις και άγριο, όπως και τα άλλα Κρητικά βότανα. Μια ταινία μικρού μήκους που παρουσιάζει με εξαιρετικό τρόπο τις ιδιότητες των βοτάνων και ιδιαίτερα του δενδρολίβανου (Rosmarinus officinalis).

Δείτε το τρέιλερ: